Bir gök taşı tüm dinozorları nasıl yok etti? Dünya bunu tekrar yaşayabilir mi?

Bu çarpışmanın sonuçları nihayetinde gezegendeki her dört bitki ve hayvan çeşidinden üçünün yok olmasına neden olacak ve en ünlü canlı kümesi olan dinozorların egemenliğini sona erdirecekti.

Dağ büyüklüğünde yüksek süratli bir kayanın bir gezegene çarpmasının etraf üzerinde tesiri olacağı açık olsa da 165 milyon yıl boyunca gelişen çeşitli hayvan kümelerinin yok olması durumu dramatikleştiriyor.

Peki dinozorlar tam olarak nasıl öldü? Ve bir gök taşı gelecekte de hayatı tıpkı derecede etkileyebilir mi?

Dinozorları bir gök taşının öldürdüğünü nereden biliyoruz?

Modern dünyamızda kırlarda dolaşan, büyük dişli, pullu derili hayvanların eksikliği göze çarpıyor. Fosil kayıtlarına nazaran, dinozorlar bir vakitler dünyanın her yerinde çeşitli ekolojik alanları dolduruyordu. Tüm bunların değiştiği an ise Kretase-Paleojen (K-Pg) sonu olarak isimlendirilen farklı bir tortul kaya katmanının içeriğiyle tespit ediliyor.

Tunus’taki El Kef’te bulunan bir alan, bu geniş tabakanın standardını uygun bir formda temsil etmek için kullanılıyor. Lakin gerçekte sıkıştırılmış toz katmanı gezegenin etrafında yaklaşık 2 ila 3 santimetre kalınlığında uzanıyor. Bu kayanın altında ne mi var? Bir sürü dinozor. Üstünde ise kuş dediğimiz daha küçük, tüylü çeşitler bulunuyor. Bu kadar ince olmasına karşın birkaç santimetrelik tortul kaya on binlerce yıllık malzemeyi barındırabiliyor.

Paleontologlar yıllar boyunca dinozorların kaybının nispeten kademeli olduğunu varsaydı. 1970’lerde Amerikalı jeolog Walter Alvarez, İtalyan dağlarında K-Pg hududunu da içeren kaya katmanlarını inceliyordu. Katmanın oluşması için geçen gerçek süreyi belirlemek emeliyle Nobel ödüllü bir fizikçi olan babası Luis Alvarez’e başvurdu ve zamanlayıcı olarak berilyum-10 izotopundaki bozulma ölçüsünün ölçülmesini önerdi. Tüm berilyumun çoktan bozulmuş olmasaydı, bu hoş bir fikir olabilirdi. Bunun üzerine diğer bir element önerildi: Irıdyum.

Gezegenin daha ağır elementlerinin birçoklarında olduğu üzere, Dünya’nın iridyumunun birçok da tarihi boyunca çekirdeğine yanlışsız batmış durumdaydı. Yüzeye yakın bulunanlar ise büyük olasılıkla her gün uzaydan gezegenimize çöken hafif toz bulutuyla karışmıştı. Alvarez ve babası her on milyar parçacıktan birinin iridyum olmasını bekliyordu. Lakin buldukları şey otuz kat daha fazla bir konsantrasyondu. Daha da şok edici olanı ise bu elementin gezegenin her yerinde, birebir katman içinde ve çok ağır düzeylerde bulunmasıydı.

Bu iridyum patlaması, olağan kozmik kumlardan daha fazlasını ima ediyordu. Süpernova ihtimali de göz gerisi edilebilirdi zira iridyum patlamasının yanında plütonyum-244 izotopunun izine rastlanmamıştı. Böylelikle geriye ani bir uzay taşı mümkünlüğü kalıyordu.

1980’ler, meteor çarpması hipotezi etrafında bir senaryo oluşturmaya istekli jeologlar, kimyagerler ve paleontologlar için heyecan verici bir periyottu. Alvarez ve babasının hipotezlerini yayınlamalarından kısa bir mühlet sonra, bir petrol şirketi Yucatán’ın altında 180 kilometre genişliğinde bir kraterin izlerini tespit etti. Lakin Chicxulub kraterinin K-Pg hudut kayasında bulunan iridyumu bırakan çarpmanın yeri olduğu 1990’lara kadar doğrulanmayacaktı.

Bugün, yaklaşık 66 milyon yıl evvel büyük bir gök taşının gezegenimize çarptığı ve bu çarpmanın zamanlamasının muazzam bir yok oluş olayına denk geldiği konusunda çok az tartışma var. Orta büyüklükte bir gök taşının nasıl olup da böylesine bir katliama yol açtığı ise hâlâ tartışma konusu.

Bir asteroit nasıl oldu da bu kadar çok cinsin yok olmasına neden oldu?

Gök taşlarının Dünya’daki hayat için berbat haber olduğu çok açık. Şayet çarpma bölgesine yakın bir yerde duruyorsanız, çarpmanın yarattığı patlama ve şok dalgası sizi bir anda kömürleşmiş bir lekeye dönüştürecektir. Dahası atmosferdeki toz ve duman bulutu global iklimde birtakım önemli değişiklikler yaratacak, sıcaklıkları ve besin zincirlerini birçok cinsin süratle yok olmasına neden olacak formda değiştirecektir.

Dünya’nın K-Pg çarpışmasıyla sarsıldığına dair pek çok delil var. Tsunami megaripleri (tsunaminin akabinde kalan ve dalgaya benzeyen büyük, katı unsur oluşumları) patlamanın gücüne işaret ediyor. Bunun yanı sıra Güneş ışığını engelleyen partiküllerden oluşan global bir bulutun kimyasal izleri de gezegensel bir kış mümkünlüğünü destekliyor. Dahası deniz hayatındaki büyük kaybı açıklayabilecek olan okyanus kimyasındaki önemli değişikliklere dair işaretler bile var.

Ancak bu değişiklikler her ne kadar büyük olurlarsa olsunlar, yıkımın boyutunu açıklamak için yeterliler mi? Ne de olsa hayatın büyük değişimler karşısında şaşırtan derecede dirençli değil mi?

Dinozorların, bilhassa de büyük olanların büyük ölçekli çevresel değişikliklere son derece hassas olduğu ve muhtemelen zati yok olmak üzere oldukları istikametinde kimi savlar var. Meteor çarpmasının dinozorları yalnızca uçurumun kenarına getirdiğini öne süren bu hipotez, ağır tartışmalara yol açmaya devam ediyor ve delillerin yorumlanmasının güç olduğu görülüyor.

Bugün Hindistan’da bulunan bir volkan alanından gelen patlamalar, atmosfere zehirli unsurlar saçarak dinozor tarihindeki bu makus ve vahim güne katkıda bulunmuş olabilir. Bu periyotta jeolojik faaliyetlerin ağır olduğundan emin olsak da global ekolojiyi sahiden etkilemek için kâfi olup olmadığından hâlâ emin değiliz.

Son yıllarda giderek güçlenen bir hipoteze nazaran, gezegenin atmosferini sarsan asıl nokta, çarpışmanın boyutundan fazla tam olarak nasıl gerçekleştiği. Uzaydan gelen orta büyüklükteki kaya modülleri bile yanlışsız çeşitte mineral içeren jeolojiye çarpmaları hâlinde uzun vadeli önemli soğumaları başlatabilir.

Gök taşının çok kıymetli bir açıyla gelmiş olabileceğini de hesaba katarsak, 12 kilometre genişliğindeki tıpkı meteorun birkaç saniye sonra, biraz farklı bir noktada ve biraz farklı bir derecede çarpmış olsaydı daha az yıkıcı olabileceğini düşünmek için âlâ bir nedenimiz olabilir. Bu da olayı dinozorlar için makûs bir günden çok, birkaç saniyelik müthiş bir zamanlama sorunu hâline getiriyor.

Böyle bir çarpma ve yok oluş tekrar yaşanabilir mi?

Yaşamın büyük bir asteroit çarpmasının tesirleriyle kolay kolay tehdit edildiğini bilen gök bilimciler, gelecekte bir gün yörüngemizden geçebilecek büyük kayalar için gözlerini dört açıyor. Potansiyel olarak yıkıcı tesirlere karşı bizi uyarmakla misyonlu Dünya’ya Yakın Asteroit izleme programları, yakın gelecekte endişelenecek bir şey olmadığını gösteriyor.

Bir gök taşının yerçekimi tarafından dürtülmesi üzere ender durumlar dışında, bir plan yapmak için çokça vaktimiz var üzere görünüyor. Tekrar de Dünya’nın benzeri bir çarpışmayı tekrar yaşamasını bekleyebiliriz. Şayet çarpmadan kaçınmak için teknolojiyi kullanamazsak, bir cins ekolojik sonuçlara hazırlıklı olmamız gerekecek.

K-Pg yok oluşu üzerine yapılan tartışmalar bize bir şey öğrettiyse, o da bir asteroit çarpmasının yol açacağı hasarın boyutunu belirleyebilecek pek çok değişken olduğudur. Örneğin yanlış yere küçük bir çarpma felakete yol açabilirken, daha büyük bir kaya modülünün dünyanın daha az problemli bir köşesine çarpması büyük bir kaygı yaratmayabilir.

Her iki durumda da esasen çöküşün eşiğine kadar zayıflamış olan rastgele bir ekosistem, büyük bir gök taşı çarpmasından muhakkak uygun bir formda etkilenmeyecek. Şayet dinozorlarla birebir yazgısı paylaşmak istemiyorsak, gezegenimizin kozmik bir kıyametin ucundan dönmek için muhtaçlık duyduğu her şeye sahip olmasını sağlamalıyız.