‘Deprem olmaz denilen’ Konya neden sallandı? Bir harita yanlışı her şeyi değiştirdi

Milliyet’ten Zeynep Dilara Akyürek’in haberine nazaran 1 Ağustos’ta saat 18.06’da Konya’da sarsıntı meydana geldi. 5 büyüklüğündeki sarsıntı, Konya’da tarihi süreçte en büyük sarsıntı olan 5.1 büyüklüğündeki 8 Kasım 2021 zelzelesini hatırlattı. Merkez üssü Konya olan daha büyük bir sarsıntının hiç kaydedilmemiş olması akıllarda yeni soru işaretleri bıraktı.

6 Şubat sarsıntılarından sonra AFAD Zelzele ve Risk Azaltma Genel Müdürü Orhan Tatar, Türkiye’nin yaklaşık 7 metre 30 santimetre oranında kaydığını açıklamıştı. Kahramanmaraş merkezli 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki iki büyük sarsıntıdan sonra uzmanlar, Türkiye’nin her bölgesinde zelzele riski olduğuna dikkat çekmişti.

Konya ve Erzurum’da 3 buçuk saat ortayla meydana gelen 5 ve 4.0 büyüklüğündeki zelzelelerin ne tabir ettiğini ise Sakarya Üniversitesi Afet İdare Uygulama ve Araştırma Merkezi Jeofizik Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Utkucu, Milliyet.com.tr’ye anlattı.

‘TÜRKİYE’NİN HER YERİNDE 5.0’LİK ZELZELE GERÇEKLEŞİR’

Konya sarsıntılarla ismi anılmayan bir bölge olsa da 2000 ve 2002 yıllarında kenti etkileyen büyük zelzeleler kaydedildi. Akşehir Zelzelesi olarak da isimlendirilen ve 15 Aralık 2000 tarihinde meydana gelen 6.0 büyüklüğündeki sarsıntı Konya’yı da etkiledi.

3 Şubat 2002 yılında ise 6.5 büyüklüğündeki Çay-Sultandağı Sarsıntısı yaşandı. Afyon merkezli 8.0 şiddetindeki zelzele Konya’yı da etkiledi ve 42 kişinin hayatını kaybetmesine neden oldu.

Prof. Dr. Utkucu da, Türkiye’nin bir zelzele bölgesi olduğunun altını çizerek fay yakınında ve uzağında sarsıntının tesirinin nasıl olacağına değindi.

Konya’da yaşanan geçmiş sarsıntıları hatırlatan Prof. Dr. Murat Utkucu kelamlarına şöyle devam etti:
“Türkiye’nin her yerinde 5.0 büyüklüğündeki zelzeleden etkilenmek mümkün. İlla fay üzerinde olmaya gerek yok, uzakta da olsanız etkilenebilirsiniz. Türkiye bir zelzele ülkesidir, Türkiye’de sarsıntı olmayacak tek bir yer yok. Zelzelenin iki kıymetli tehlikesi olabilir. Birisi yer sarsıntısıdır, ikincisi yüzey kırığı yani fay sınırındaki harekettir. Mesela yüzeyde demir yolunu ‘S’ biçiminde bozan yüzey kırıkları, binanızın altında olsaydı ne kadar sağlam olursa olsun binanız yıkılırdı. Demir yolunu ‘S’ yapan, binaları da ne hale getirirdi. Lakin bu yalnızca fay üzerinde olur, faydan 200 metre ileri gidin bunu göremezsiniz. Yalnızca sallanırsınız.”

‘DEPREM RİSK HARİTASI YANLIŞ YORUMLANIYOR’

Deprem risk haritasının yanlış anlaşıldığını ve kimi bölgelerde hiç zelzele olmayacakmış algısının ortaya çıktığını söz eden Prof. Dr. Utkucu, bu haritanın belli bir vakit aralığındaki zelzeleler ve datalar referans alınarak oluşturulduğuna dikkat çekti.

Utkucu, zelzele olmaz algısının hakim olduğu bölgelerdeki sarsıntı riskini, ‘saat’ örneği vererek açıkladı. Prof. Dr. Utkucu, “Biliyorsunuz saatin içinde bir sürü çark var. Birtakım çarklar çok süratli dönüyor kimileri ise çok yavaş dönüyor. Bir çark mesela 200 yılda bir dönümünü tamamlıyor. Lakin birebir düzeneğe bağlı öbür çarklar farklı çapta oldukları için yalnızca bir diş atlıyor. En fazla dönen çark Doğu Anadolu Fay Hattı’dır. Sistemin her kısmının görevi farklı, hasebiyle dönümleri de farklı. Bir çarkın 7 metre 30 santim hareket etmesi başkalarının de birebir oranda hareket edeceği manasına gelmez. Mesela, onunla kontaklı öteki fay 2-3 santimetre hareket etmiştir” diye konuştu.

‘KONYA’DA DA ZELZELE OLABİLİR’

Prof. Dr. Utkucu, Konya’da sarsıntı algısının yerleştiğine işaret ederek bu durumun zelzele risk haritalarının yanlış yorumlanmasından kaynaklı olduğuna dikkat çekerek şunları ekledi:
“Bu bir inanış alışılmış, Konya’da zelzele olmaz orası sarsıntı bölgesi değil halinde. Bu durum zelzele risk haritalarına bakan halkın ortasına yerleşmiş. Konya’da sarsıntı olmaz diye bir şey yok. Zelzelesi yalnızca fay çizgisi olarak düşünmeyin, zelzelenin dalgaları yayılıyor. Mesela şubat ayında Maraş’ta sarsıntı oldu, 450 kilometre ötede Diyarbakır’da hasar var, mevt var. Bu durum Konya için de kelam konusu. Konya’nın merkezinde fay yoksa bile kentin etrafındaki faylardan kaynaklı büyük bir zelzele bu türlü bir yer hareketi üretebilir. O civarda mesela Sultandağı fayı var. Yakın civardaki fayların üreteceği zelzeleler Konya’da hasara neden olabilir. Konya dediğimiz yer Türkiye’nin en büyük ili; mesela Tuz Gölü fayı var, geçmişte de zelzele üretmiş bir fay. Bu faylar üzerinde çalışılması gerekiyor. Yalnızca tarihi kaynaklar da kâfi değil. Mesela 4-5 bin yılda bir zelzele üretiyorsa zelzele geçmişini nereden bilebiliriz ? 4 bin yıl evvel sarsıntı oldu da yazılı tarih ne vakit başlıyor. Münasebetiyle Konya’da sarsıntı olmaz tezleri çok detaylı araştırmalarla desteklenmeli. Konya’da sarsıntı olmadığını ispatlamak için tüm tarihe bakmak lazım.”

ERZURUM, KONYA YÜZÜNDEN Mİ SALLANDI?

3 buçuk saat ortayla sallanan ili kentteki sarsıntıları de kıymetlendiren Prof. Dr. Utkucu, 1999 yılındaki Gölcük ve Düzce sarsıntılarından örnekler de verdi. “Erzurum, Konya yüzünden sallanmış olabilir mi?” sorusunun ispatı için çalışma yapmak gerektiğinin altını çizen Prof. Dr. Utkucu kelamlarını sonlandırırken, sarsıntıların birbirini nasıl tetiklediğini açıkladı:
“2 türlü tetikleme var; statik ve dinamik. 5.0 büyüklüğünde zelzele 1 km’lik fayı kırar, bu da 2-3 km çevreyi tetikler. Zelzele dalgasıyla olan dinamik tetikleme ise, esasen kırılmak üzere olan yarar bardağı taşıran son damla olur. Bu dinamik tetiklemedir. Dinamik tetikleme de genel olarak küçük sarsıntıları tetikliyor. 1999’da Düzce’de olan ise kalıcı tetikleme. Gölcük Zelzelesi 300 km’lik alanda kalıcı tetikleme yapabilir. Bizim hesaplamalarımıza nazaran bir zelzelesi tetiklemek için yarım bar kuvvet yeterken bu oran 1999’da 12 bardı.”