Oppenheimer: Ateşi İnsanlığı Yakan Prometeus

Beklediğime değdi doğrusu. On dakikalık bir orta dışında tam üç saat boyunca koltuğumuza mıhlanıp kaldık Burak (Tatari) ile. Burak genç natürel, ona yakışıyor ancak ben de uyayım istedim, bu yaşta patlamış mısır da yedim onunla.

Bilirdik; bizim jenerasyon meraklıydı. Sinemada canlandırılan kimi figürleri hatırladım alışılmış. Tatlock, Bohr, Rabi bildiğim bireylerdi. Araştırma merkezine dönüştürülen yerin ismi olan Los Almos’u unutmuşum, nedense. Atom bombasını ortaya çıkaran Manhattan Proesi’ni natürel ki bilirim. Christopher Nolan’ın kendi yorumunu katmadığı söylenen sinemasının doğal ki Julius Robert Oppenheimer’i külliyen anlattığı söylenemez. Yürütücüsü olduğu proje kapsamında gelip-giden ruh halinı yansıtmış daha çok. En azından cinsel açıdan başının karışık olduğunu anlatabilseydi keşke, o vakit kimi tutarsız davranışlarının, bayanlarla ilgilerinin neden sancılı olduğunu anlayabilirdik az da olsa. Yalnızca bu sinemaya bakarak Oppenheimer tanınmış, anlaşılmış olmaz haliyle.

Eşsizdi, esrarıengizdi, tabiatı karmakarışıktı örneğin, bunu tam manasıyla sinemada göremiyorsunuz. Eksiklik ya da başarısızlık manasında söylemiyorum. Nolan Oppenheimer’ın yalnızca bir tarafını anlatmayı seçmiş. Çok da güzel yapmış. Maddi açıdan hiç eza çekmemiş şanslılardan biriydi Oppenheimer. Bir şeylere sahip olmak için büyük çabalar vermesine gerek kalmayacak kadar varlıklıydı. Tahminen de bu yüzden bilimsel çalışmalarında rahattı.

Şizofren, saldırgan bir kişilik

Filmde izleyicinin kendisi anlasın istenmişçesine Oppenheimer’ın ruh hali kapalı verilmiş güya. Tadını kaçırırım endişesiyle Burak’a bilimadamının aslında son derece karanlık bir kişiliği olduğunu, iki cinayet teşebbüsüne varacak kadar saldırganlaşabildiğini, nihayet ona bir müddet sonra “dementia praecox“, yani bizim bildiğimiz ismiyle şizofreni teşhisi konduğunu söyleyemedim. Sinemanın bitimine sakladım söylemeyi lakin meskene gidecek araç bulma telaşı, yok metro mu taksi mi derken unuttum. Alışılmış bunları söyleyip bırakmayacaktım, Oppenheimer’in aslında bir barışçı olduğunu vurgulayacaktım, ona düşman olduğumu sanmasın diye. Kin tutuyor olmasam da Oppenheimer’ı affedenlerden değilim ben, belirteyim bu ortada.

Kadınlara haksızlık

Birlikte olduğu bayanların hepsi çok lakin pahalı insanlardı. Sinemada onların aciz, Oppenheimer’a körükörüne aşık tipler üzere çizilmesine bozuldum doğrusu. O denli olmazları zira. Charlotte Riefenstahl, Jean Tatloc, Katherine Puening (filmde Kitty diye geçiyor) son derece güçlü karakterlerdi. Tatlock, hakkında bilgilendiğim andan beri beni etklemiş bir bayandır. Çok tanınan bir komünistti. Psikiyatrist olan Tatlock intihar etmişti, sinemada bu sahne var. Bilimadamının iki çocuğunun annesi olan Kitty’nin eski eşi, İspanya’da faşistlere karşı savaşan Memleketler arası Tugay’ın savaşçılarından biriydi. Faşistlerce öldürülmüştü savaşta. Kapital’in üç cildini de okuduğunu söyleyen Oppenheimer kendisini tahminen bir vakitler “komünist“ sanmış olabilir lakin asla değildi. Kardeşi Robert ise katıksız bir komünistti. Tahminen de kardeşinin de tesiriyle İspanya iç savaşında faşistlere karşı cumhuriyetçilere çok yardım etmişti.

Biliminsanı hududu bilmeli

“Vatan savunması“, “ülkeye hizmet“ üzere temalarla ne kadar savunulursa savunulsun biliminsanlarının hükümetlerle alakası, Oppenheimer’in kurduğu tipten olmamalıdır. Bir Yahudi olarak halkının başına gelenlere kayıtsız kalamayarak, Hitler’in durdurulması maksadıyla bir bombanın yapılması gerektiğini savunmuş olması anlaşılabilir. Bu tumunda tek başına da değildi aslında. Albert Einstein ile Leo Szilard üzere büyük dehalar da, ABD siyasetinde ilerici olarak tanınan Franklin D. Roosevelt’e mektup yazarak, Nazi Almanyasının bir atom bombası geliştirebilecek kapasiteye sahip olduğu konusunda onu uyarmıştı. Yani Hitler manyağının durdurulması herkesin isteğiydi. Oppenheimer’in, Almanya’nın düşmesinden sonra projeden çekilmemesi eleştiriyi hak ediyor elbette.

Aslında çekilmesi için oldukça münasebeti vardı. Komünist sanılarak ABD hükümetinin, bana kalırsa, onurunu da inciten soruşturmaları bile yeterdi projeyi bırakmasına. ABD idaresi bir yandan da o büyük kıyım silahına liderlik edecek özelliklerin Oppenheimer’de olduğunu biliyordu. Yanına bir generali takarak büyük bilimadamını denetim atında tuttu bu yüzden. Sinemada bence en başarılı aktarılan da Oppenheimer’in bu periyodu.

Sonuçları çok acı olsa da Manhattan Projesi tarihin en büyük bilimsel başarılarından biri natürel öte yandan. Düşünsenize yalnızca iki buçuk yılda tamamlanmış bir projeydi bu. Kim demiştir hatırlamıyorum artık lakin “fiziğin sonu“ derler hatta bu başarı(!) için.

Kai Bird ile Martin J. Sherwin’in tam 25 yılda yazdığı “American Prometheus: The Triumph and Tragedy of J. Robert Oppenheimer” isimli kitaptan uyarlanmış sinema, biliniyor, fakat hatırlatayım yeniden de. Prometeus benzetmesi de isabetli olabilir lakin asıl Prometeus’dan farklı alışılmış. Oppenheimer, “çaldığı” ateşi insanların faydasına kullanmadı.

Trajikti ömrü, gerçek. Lakin trajedisini kendisi yaratmıştır.

Binlerce insanın vefatından sorumludur elbette.

Fiziğin de.